Η αποναζιστικοποίηση της σβάστικας
Η σβάστικα είναι στην πραγματικότητα ένα αρχαίο ελληνικό σύμβολο. Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ως γαμμάδιο. Πήρε αυτή την ονομασία, επειδή μοιάζει με τέσσερα Γ ενωμένα. Αναφέρεται επίσης ως τετράγαμμα ή τετρασκέλιο.
Για πρώτη φορά συναντάμε αυτό το σύμβολο στον ελλαδικό χώρο στη διακόσμηση ενός αγγείου που
χρονολογείται στην 5η χιλιετία π.Χ. -νεολιθική εποχή- και εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ολυμπίας. Το αγγείο αυτό έχει μεγάλη σημασία για την ελληνική ιστορία και θα εξηγήσουμε γιατί:
Για πολλούς ερευνητές ο ελληνικός πολιτισμός ξεκινά κατά τη μυκηναϊκή εποχή (1600- 1100 π.Χ.). Πρόκειται για την «ηρωική εποχή» των ανακτόρων των Μυκηνών και της Πύλου και της τρωικής εκστρατείας. Από τη μυκηναϊκή εποχή έχουμε γραπτά κείμενα, τις πινακίδες της γραμμικής Β. Τα σύμβολα της γραφής γραμμική Β διαφέρουν από τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου. Ίσως η γραμμική Β να είναι μια πρώιμη μορφή του ελληνικού αλφαβήτου. Το βέβαιο είναι ότι όπως και το ελληνικό αλφάβητο έτσι και η γραμμική Β αποδίδει την ελληνική γλώσσα.
Με την αποκρυπτογράφηση της γραμμικής Β αποδείχθηκε ότι οι άνθρωποι της μυκηναϊκής εποχής έγραφαν και άρα μιλούσαν ελληνικά. Έτσι, πέραν πάσης αμφιβολίας, ο μυκηναϊκός πολιτισμός είναι ελληνικός πολιτισμός.
Από τη νεολιθική εποχή -η οποία προηγήθηκε της μυκηναϊκής- δεν έχουμε γραπτά κείμενα. Επομένως πώς μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι οι άνθρωποι της μακρινής εκείνης εποχής μιλούσαν ελληνικά; Δε μπορούμε. Όμως, αν και δε μας άφησαν γραπτά κείμενα, οι άνθρωποι της νεολιθικής εποχής χρησιμοποιούσαν κάποια σύμβολα στην τέχνη τους, τα οποία πέρασαν από γενιά σε γενιά στους ανθρώπους της μυκηναϊκής εποχής. Τα σύμβολα αυτά μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο πολιτισμός της μυκηναϊκής εποχής «συνεχίζει» τον πολιτισμό της νεολιθικής εποχής. Έτσι, με βάση αυτά τα σύμβολα, με έμμεσο τρόπο, μπορούμε να αναγάγουμε τις απαρχές του ελληνικού πολιτισμού όχι στο μυκηναϊκό πολιτισμό αλλά 3 χιλιετίες νωρίτερα, στη νεολιθική εποχή. Ένα από τα εν λόγω σύμβολα είναι και το τετρασκέλιο που βρίσκεται στη διακόσμηση του νεολιθικού αγγείου της Ολυμπίας.
Είναι αλήθεια ότι σύμβολα παρόμοια με το τετρασκέλιο χρησιμοποιήθηκαν και από άλλους πολιτισμούς, όπως τον ινδικό. Πρόκειται για σύμπτωση ή για πολιτιστικό δάνειο; Και αν πρόκειται για πολιτιστικό δάνειο, ποιος λαός «δανείστηκε» αυτό το σύμβολο από ποιόν; Δεν είμαστε σε θέση να απαντήσουμε με βεβαιότητα. Πάντως είναι εξαιρετικά απίθανο να «ήρθε» αυτό το σύμβολο στον ελλαδικό χώρο από κάπου αλλού δεδομένου ότι χρησιμοποιείται εδώ –όπως αποδεικνύεται από το αγγείο της Ολυμπίας- ήδη από τη 5η χιλιετία π.Χ. και ότι δεν έχουμε στοιχεία ότι αυτό το σύμβολο χρησιμοποιούταν από άλλους λαούς κατά τη μακρινή εκείνη εποχή.
Το τετρασκέλιο χρησιμοποιήθηκε από τους Έλληνες από την 5η χιλιετία π.Χ. μέχρι σήμερα χωρίς διακοπή. Πρόκειται για ένα από τα πιο χαρακτηριστικά σύμβολα της λαϊκής μας τέχνης.
Σε κάποια φάση της μακράς ιστορικής διαδρομής του το τετρασκέλιο ταυτίστηκε με τη θεά Αθηνά και έγινε σύμβολο της. Η θεά Αθηνά είναι η θεά της σοφίας. Συγχρόνως, ως θεά προστάτιδα της πόλης των Αθηνών, είναι πολεμική θεά. Το τετρασκέλιο σχετίζεται με την ιδιότητα της θεάς Αθηνάς ως θεάς της σοφίας: Δεν είναι στατικό σύμβολο, μοιάζει να περιστρέφεται. Η περιστροφή του συμβολίζει τον κύκλο της ζωής και τον κύκλο των εποχών. Συμβολίζει την αέναη κίνηση και τη διαρκή μεταβολή των πραγμάτων. Υπάρχουν και άλλες εκδοχές. Κάποιοι πιστεύουν ότι το τετρασκέλιο σχετίζεται με τον ήλιο. Πρόκειται για ένα σύμβολο μεγαλοφυές στην απλότητά του.
Ως σύμβολο της θεάς Αθηνάς το τετρασκέλιο δε θα μπορούσε να λείπει από τη διακόσμηση του κατεξοχήν ναού της θεάς, του Παρθενώνα. Ο Παρθενώνας φέρει στο ανώτερο τμήμα του διακόσμηση με τετρασκέλιο στον τύπο του μαιάνδρου, δηλαδή σε συνεχές μοτίβο. Όταν οι Γερμανοί ύψωσαν τη σημαία τους στα τείχη της Ακροπόλεως, λίγα μέτρα από τον Παρθενώνα, το τετρασκέλιο από σύμβολο της ελευθερίας, της δύναμης και του μεγαλείου και της πόλης- κράτους των Αθηνών μετατράπηκε σε σύμβολο της υποταγής των Αθηναίων αλλά και όλων των Ελλήνων.
Η ειρωνεία δε σταματά εδώ:
Παρατηρώντας τα τείχη της Ακροπόλεως από τη Διονυσίου Αρεοπαγίτου παρατηρούμε ότι υπάρχουν ενσωματωμένα σε αυτά αρχιτεκτονικά μέλη ναών, όπως σφόνδυλοι κιόνων (τμήματα κιόνων). Γιατί συμβαίνει αυτό; Ας κάνουμε μια αναδρομή στο χρόνο.
Το 480 π.Χ. οι Πέρσες προελαύνουν από βορρά στον ελλαδικό χώρο. Η στρατιωτική ηγεσία της πόλης- κράτους των Αθηνών κρίνει ότι οι Αθηναίοι πρέπει να εγκαταλείψουν την πόλη τους και να οργανώσουν αλλού την άμυνά τους. Έτσι, οι Πέρσες εισβάλλουν στην έρημη πόλη και τη λεηλατούν. Πυρπολούν τους ιερούς ναούς της Ακροπόλεως και του Σουνίου. Οι Αθηναίοι βρίσκονται σε κοντινή απόσταση και βλέπουν τις φλόγες από την καταστροφή. Ακολουθεί η μάχη των Θερμοπυλών και η ναυμαχία της Σαλαμίνας. Ο Πέρσης εισβολέας εκδιώκεται. Μετά τη νίκη, οι Αθηναίοι επιστρέφουν στην πόλη τους και αντικρίζουν τους κατεστραμμένους ναούς. Αποφασίζουν να οικοδομήσουν νέους λαμπρότερους ναούς στις ίδιες θέσεις. Τί θα γινόταν όμως με τους κατεστραμμένους ναούς και τα κατεστραμμένα αγάλματα; Ήταν δυνατόν να πεταχτούν; Δεν επρόκειτο για σκουπίδια, επρόκειτο για ιερά μνημεία. Οι Αθηναίοι αποφάσισαν να χρησιμοποιήσουν για τους νέους ναούς ό,τι εδύνατο να ξαναχρησιμοποιηθεί. Εν συνεχεία ενσωμάτωσαν αρχιτεκτονικά μέλη των κατεστραμμένων ναών στα νέα τείχη που οικοδόμησαν στην κορυφή του λόφου της Ακροπόλεως. Έτσι, βλέποντας αυτά τα τείχη από την πόλη τους οι Αθηναίοι δε θα ξεχνούσαν ποτέ τί σημαίνει κατακτητής. Τέλος, έθαψαν στον ιερό βράχο ό,τι περίσσεψε πριν ξεκινήσουν την οικοδόμηση των νέων ναών. Στις μέρες μας η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως όσα με ευλάβεια έθαψαν οι Αθηναίοι τότε. Τα ευρήματα των ανασκαφών του ιερού βράχου εκτίθενται στο Μουσείο της Ακροπόλεως.
Η ειρωνεία είναι ότι ο Γερμανός κατακτητής ύψωσε τη σημαία του στα τείχη της Ακροπόλεως, τα οποία είχαν οικοδομηθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να θυμίζουν στους πολίτες της Αθήνας τί σημαίνει κατακτητής.
Το τετρασκέλιο είναι ελληνικό σύμβολο αλλά από τη δεκαετία του τριάντα και μετά δεν το νοιώθουμε έτσι. Οι αναμνήσεις από το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο είναι ακόμη νωπές. Ελπίζω ότι κάποια στιγμή το τετρασκέλιο θα συνδέεται στη συνείδησή μας με τον πολιτισμό μας και όχι με τη ναζιστική Γερμανία, όπως συμβαίνει σήμερα.
